نکات کلیدی این مطلب:
- علائم اختلال شخصیت خودشیفته (NPD) شامل احساس خود برتری و نیاز به تحسین و سایر موارد است.
- بسیاری از افراد مبتلا به اختلال شخصیت خودشیفته ممکن است ندانند که رفتار آنها آزاردهنده یا توهین آمیز است.
- سه زیرگروه NPD عبارتند از خودشیفتگی آشکار، خودشیفتگی پنهان و خودشیفتگی بدخیم.
کلینیک روانشناسی و مددکاری آوان – خودشیفته ها اغلب به عنوان افراد شرور به تصویر کشیده می شوند که عمداً بر تضعیف و تخریب شریک زندگی خود تمرکز می کنند. اما چنین تصویری به سادگی برای بسیاری از افراد دارای اختلال خودشیفتگی یا ویژگی های خودشیفتگی صادق نیست. اگرچه رفتار آنها قطعاً می‌تواند تحت دسته‌ی آزار عاطفی قرار گیرد، اما بسیاری از کسانی که از اختلال شخصیت خودشیفته (NPD) رنج می‌برند، نمی‌دانند که رفتارشان آزاردهنده است و بسیاری از کسانی که از این اختلال رنج می‌برند، در مرز بین سوءاستفاده‌کننده غیرعمدی و کسی که عمداً این کار را انجام می‌دهد، قرار دارند.
بیایید با نگاهی به رفتار معمولی و آرایش عاطفی کسانی که از خودشیفتگی رنج می برند شروع کنیم. علائم این اختلال شامل هویت ضعیف، ناتوانی در قدردانی از دیگران، استحقاق، عدم اصالت رفتاری، نیاز به کنترل، عدم تحمل دیدگاه ها و عقاید دیگران، جدایی عاطفی، بزرگ نمایی، عدم آگاهی یا نگرانی در مورد تاثیر رفتارشان، حداقل تعامل عاطفی و نیاز مبرم به تایید و توجه مثبت دیگران است. پرسش های زیر نیز می تواند در تعیین خودشیفتگی فردی مفید باشد.
- آیا به نظر می رسد که شریک زندگی شما دائماً درگیر خودش است (علایق و فعالیت‌هایش) و علاقه چندانی به آنچه که در کنار شما می گذرد ندارد؟
- آیا شریک زندگی شما دوست دارد در مرکز توجه باشد؟ آیا وقتی شخص دیگری در کانون توجه قرار می گیرد، بی حوصله یا بی ادب می شود؟
- آیا به نظر می رسد که او احساس می کند که مستحق رفتار ویژه شما و دیگران است؟
- آیا به نظر می رسد که او نسبت به دیگران احساس همدلی و شفقت ندارد؟ آیا به نظر می رسد که او با اینکه انتظار دارد دیگران مشکلات او را درک و احساس کنند، در درک و احساس مشکلات دیگران مشکل خاصی دارد؟
- آیا شریک زندگی شما احساس می کند که عقاید و بینش او همیشه درست است و دیگران (از جمله شما) واقعاً نمی دانند در مورد چه چیزی صحبت می کنند؟
- آیا او فکر می کند که تقریباً از هر کس دیگری باهوش تر، فوق العاده تر، جذاب تر یا با استعدادتر است؟
- آیا به نظر می رسد که او نیاز بی حد و حصری به درست بودن دارد، صرف نظر از اینکه در مورد چه موضوعی بحث می شود؟
- آیا شریک زندگی شما زمانی که کسی به هدفش خدمت می کند بسیار جذاب و کاریزماتیک است؟ و پس از اینکه به هدفش می رسد نسبت به آن شخص یاری دهنده سرد می شود و او را نادیده می گیرد؟
- آیا به دلیل اینکه مکرراً همسر خود را درگیر اغراق و دروغگویی می بینید، نسبت به او بی اعتماد شده اید؟
- آیا او اغلب گوشه گیر، متکبر و بزرگ نما به نظر می رسد؟
- آیا او به خود اجازه می دهد به طرزی باور نکردنی به دیگران از جمله شما توهین و تحقیر کند؟
- آیا او اغلب انتقادی، تحقیرکننده یا طعنه آمیز رفتار می کند؟
- آیا اگر به همسرتان ثابت شود که اشتباه می کند یا وقتی کسی جسارت مقابله با او را به خاطر رفتار نامناسبش داشته باشد، عصبانی می شود؟
- آیا او اغلب شکایت می کند که دیگران به اندازه کافی به او احترام نمی گذارند، به رسمیت نمی شناسند یا از او قدردانی نمی کنند؟
- آیا او دائماً اقتدار را به چالش می کشد یا با شخصیت های مقتدر یا با هر کسی که در موقعیت کنترل یا قدرت است مشکل دارد؟
- آیا شریک زندگی شما به ندرت کاری را که برای او انجام می دهید تصدیق می کند یا از شما قدردانی می کند؟
- آیا به نظر می رسد که او تقریباً در هر کاری که شما انجام می دهید ایراد می گیرد؟
- وقتی مجبور می شود کاری را که برای او انجام داده اید یا هدیه ای را که به او داده اید تصدیق کند، آیا همیشه آن را کم اهمیت جلوه می دهد یا به این نکته اشاره می کند که واقعاً استانداردهای او را برآورده نشده است؟
- آیا شریک زندگی شما توجه زیادی به کسب ثروت، شناخت، محبوبیت یا شهرت دارد؟
اگر به بیش از نیمی از سوالات بالا پاسخ بله داده اید، ممکن است نشانه این باشد که شریک زندگی شما از اختلال خودشیفتگی رنج می برد یا ممکن است ویژگی های شخصیتی خودشیفته قوی داشته باشد.
آیا همه خودشیفته ها سوء استفاده می کنند؟
من این مطلب را با این فرض شروع کردم که همه سوء استفاده کنندگان خودشیفته نیستند. بسیار مهم است که درک کنیم همه افراد خودشیفته سوء استفاده کننده نیستند. تحقیقات کنونی نشان داده است که حداقل سه زیرگروه متمایز اختلال شخصیت خودشیفته یا NPD وجود دارد: 1) خودشیفته آشکار یا بزرگ نما 2) خودشیفته پنهان یا آسیب پذیر 3) خودشیفته بدخیم.
خودشیفتگی آشکار با جسارت، تکبر و ویژگی های شخصیتی بزرگ نمایی مشخص می شود. افراد مبتلا به این نوع اختلال خود شیفتگی به احتمال زیاد فاقد همدلی، رفتار پرخاشگرانه، استثمار دیگران و رفتارهای نمایشی هستند. آنها همچنین نیاز به تحسین و توجه بیش از حد دارند.
خودشیفته پنهان و آسیب پذیر با حساسیت بیش از حد و حالت تدافعی مشخص می شود. چنین فردی اضطراب زیادی دارد و نیاز به توجه حمایتی زیادی دارد. افراد مبتلا به این نوع اختلال خودشیفتگی ممکن است هوس کنند و به دنبال تایید و تحسین باشند، اما به روش‌های ظریف‌تر و اغلب منفعلانه‌تر از یک خودشیفته آشکار عمل می‌کنند و ممکن است در صورت عدم دریافت توجه، از نظر اجتماعی کنار بکشند. یک خودشیفته پنهان ممکن است از نظر ظاهری در رویکردی خجالت زده یا گوشه گیر باشد، اما اهداف نهایی مشخص است.
هم خودشیفته آشکار و هم خودشیفته پنهان مطمئناً می توانند رفتار توهین آمیز از خود نشان دهند. خودشیفته آشکار فاقد همدلی است و بنابراین در تشخیص اینکه چگونه رفتارش می تواند آسیب زا باشد مشکل دارد. او می تواند مطالبه گر باشد و انتظارات غیر منطقی داشته باشد و بسیاری از این افراد برای رسیدن به اهداف خود دست به هر کاری می زنند. خودشیفته پنهان نیز به دلیل ناامنی شدید می تواند خواستار باشد. به این معنی که آنها می توانند به طور غیرمنطقی حسادت کنند و تمایل دارند فقط روی نیازهای خود تمرکز کنند. اما درک این نکته مهم است که هیچ یک از این دو نوع خودشیفته قصد سوء استفاده یا کنترل کردن ندارند.
اما خودشیفته بدخیم داستانی کاملا متفاوت دارد. خودشیفتگی بدخیم که شدیدترین نوع خودشیفتگی و مضرترین آن برای دیگران در نظر گرفته می شود، تمایل دارد که جنبه تاریک تری برای جذب توجه داشته باشد. در حالی که بیشتر خودشیفته ها بدون آگاهی قصد سوء استفاده از دیگران را دارند، خودشیفته بدخیم دقیقاً با آگاهی این کار را انجام می دهد. آنها علاوه بر داشتن ویژگی های عمومی اختلال خودشیفتگی، دارای ویژگی های ضد اجتماعی و حتی یک رگه سادیستی هستند. همچنین اغلب دارای پارانویا (بدگمانی) هستند. در واقع، خودشیفته‌های بدخیم ویژگی‌ها و علائم اختلال شخصیت ضداجتماعی و خودشیفته را باهم نشان می‌دهند.
ویژگی های ضد اجتماعی در خودشیفته های بدخیم عبارتند از: الگوی نقض حقوق دیگران. نقض قوانین و مقررات، فریب دیگران، پرخاشگری، رفتار بی پروا و مضر و استفاده یا استثمار دیگران برای منافع یا لذت شخصی. در حالی که برای بسیاری از خودشیفته ها می توان امیدوار بود، اما اگر شریک زندگی شما با توصیف یک خودشیفته بدخیم مطابقت داشته باشد، امید چندانی به تغییر او وجود ندارد.
وقتی یک خودشیفته بدسرپرست می شود.
هنگام مواجهه با یک فرد خودشیفته یا فردی که دارای ویژگی های خودشیفتگی است، مهم است که به یاد داشته باشید که او یک انسان بسیار آگاه نیست، به خصوص وقتی صحبت از رفتار خودش می شود. اگرچه بسیاری از رفتارهای او را می‌توان به‌عنوان رفتاری توهین‌آمیز تجربه کرد (مثلاً غرور او، نگرش تحقیر آمیز او، نیاز او به درست بودن)، او لزوماً تلاش نمی‌کند که شما نسبت به خودتان احساس بدی داشته باشید (بجز خودشیفته بدخیم). در واقع، هدف اولیه افراد خودشیفته ایجاد احساس خوب در خود است، حتی به قیمت هزینه کردن دیگران. بی توجهی، گستاخی و اظهارنظرهای بی احساسش ممکن است به نظر برسد که او عمداً می خواهد به شما صدمه بزند، در حالی که بیشتر اوقات او کمتر به احساس شما اهمیت می دهد.
به همین دلیل مهم است که آنچه را که یک فرد خودشیفته می گوید یا انجام می دهد چندان با اهمیت در نظر نگیرید، البته این کار بسیار سختی است. اما اگر بتوانید به خاطر بسپارید که در دنیای یک فرد خودشیفته، او مانند کره زمین است و دیگران همانند ماهواره به دور او می چرخند، ممکن است کمک کند تا نگرش خود را تغییر دهید. این بدان معنا نیست که او احساساتی ندارد یا نمی تواند به دیگران اهمیت دهد، اما به این معنی است که نیازهای او همیشه در اولویت هستند.
تنها زمانی که بیشتر افراد خودشیفته عمداً سعی می‌کنند به دیگران صدمه بزنند (باز هم به استثنای خودشیفته بدخیم) زمانی است که احساس کنند مورد انتقاد یا تهدید قرار می‌گیرند (مثلاً اگر جرات دارید توانایی یا دانش آنها را زیر سوال ببرید یا به آنها بگویید آنها در مورد چیزی اشتباه می کنند ویا اینکه قدرت آنها را به چالش بکشید). این زمانی است که شما خشم کامل آنها را احساس خواهید کرد.
در مطلب بعدی (آیا فرد مبتلا به «اختلال شخصیت مرزی» یا «اختلال شخصیت خودشیفته» می تواند تغییر کند؟) در مورد عوامل ایجاد کننده اختلال شخصیت خودشیفته و اختلال شخصیت مرزی (BPD) خواهیم نوشت و بررسی خواهیم کرد که آیا ممکن است افرادی که از اختلال شخصیت خودشیفته یا اختلال شخصیت مرزی رنج می برند تغییر کنند؟.
محمد امین مختاریان
مطالب مرتبط: